Türk Tarihindeki Nazar Boncuğunun Hakkında Bilmeniz Gerekenler

Nazardan korunmak için veya süs amaçlı kullanılan nazar boncuğu hakkında bilinmesi gerekenleri haberimizde sizler için derledik. Hadi hep birlikte nazar boncuğu hakkında bilmemiz gerekenlere göz atalım.

Nazar Boncuğu Hakkında Bilmeniz Gerekenler

“Nazar boncuğu” genel olarak kem gözlerden korunmak için insanların sık sık kullandığı bir nesne olarak karşımıza çıkar. Peki, herkes böyle mi düşünüyor? Böyle düşünenler için her nazar boncuğu aynı mıdır? Böyle düşünmeyenlerin ise fikirleri nelerdir? Hepsi, haberimizde..

Nazar Boncuğu Nedir ve Ne İşe Yarar?

İnsanı kem gözlerden koruduğuna dair inanışın yaygın olduğu nazar boncuğu figürü, Müslüman, Musevi ve Hristiyan toplumların dışında Budist ve Hindu toplumlarında da görülür. Tarih boyunca birçok kültürde ve dinsel inançta göz figürü, kötülükleri uzaklaştıran güçlü bir tılsım olarak kabul edilmiştir.

Bu yüzden nazar boncukları da genellikle göz şeklinde olur. Kişinin dünyaya açılan penceresi olan göz, her türlü iyi ve kötü düşüncenin ilk çıkış noktası olarak kabul edildiğinden, bakışlardan ve kötü gözlerden korunmak amacıyla emici özelliği olduğuna inanılan mavi renkli taşlar çok eski zamanlardan beri kullanılan bu taşların son hali ise günümüzdeki nazar boncuklarıdır.

Nazar Boncuğunun Özellikleri Nelerdir?

İnancın, geleneğin yanı sıra süs eşyası olarak pek çok kişi nazar boncuğunu çok sık kullanır ve nazar boncuğu yapılırken içine kurşun döküldüğü için bunun iyi şans getirdiği söylenir.

Mavi renkli her cam boncuk, eski halk inanışına göre nazarı uzaklaştırmaz. Bu boncuklarda bulunması gereken özellikler vardır.

Kimilerine göre mavi üzerine sarı renkli göz yer almalıdır.

“Göz Ocağı” niteliğinde, daha eski halk inançlarına göre “İyeli/Eyelü”, yâni koruyucu ruhu olan bir yerde eritilmiş olmaları gerekir ve eski zamanlarda nazar boncuğu ocaklarının kuruluşu, geçmişte özel bir tören ile olurdu. Bu ocakta sâdece nazar boncuğu yapılır.

Ayrıca gerçek bir nazar boncuğunun yapımı elde olmalıdır. Makinelerle seri halde üretilen boncuklar, sadece süs eşyası olur.

Nazar Boncuğu İnanışının Kökeni

Nazar değmesi inancının, tarih boyunca gözlerle ve bakmakla ilişkisi olduğu söylenmiştir. Kökeni Sümerler’e, Babiller’e ve Eski Mısır’a uzanan nazar değmesi inanışına göre, insanın taşıdığı olumsuz düşünceler, fikrin dışarıya açılmış şekli olan gözlerden dışarı çıkar ve bu da ancak bakışlarla olur. Buna, vurucu güç denir.

Vurucu gücü önlemek ve ondan korunmak ise göze gözle karşı gelmekten geçer. Bu şekilde şekli gözü andıran her şeyin, insanı kötü düşünceden ve nazardan koruduğu inancı yaygınlaşmıştır. Özellikle Eski Mısır’da “Osiris’in Gözü” ya da “Horus’un Gözü”, nazara karşı korunma yollarından önemli figürler olarak karşımıza çıkar.

Türk Tarihinde Nazar Boncuğunun Yeri

Tarihteki Türk topluluklarında Nazar boncuğuna verilen munçuk, moncuk, monşak, monçak, monçok, muyınçak gibi tabirlerin bazıları günümüzde bazı ulusların dillerinde bulunmaya devam etmektedir. Kelime olarak “boncuk” anlamına gelir.

Kişinin veya atın boynuna takılan değerli taş,

Aslan tırnağı,

Muska gibi şeylerdir.

Attila Han’ın babasının adı Muncuk’tur ve Türk halk inancında Albıs’ın korktuğu şey olan Gökçe Munçuk (Mavi Boncuk) aslında nazar boncuğu kavramının kökenidir. Kotaz sözcüğü de nazar boncuğu anlamında kullanılan bir kelimedir.

Gözün dikkatini farklı tarafa çekmesi nedeniyle korunduğu mantığı mevcuttur ve çok kuvvetli nazarların kotazları (nazar boncuklarını) çatlattığı, kimi zaman da parça parça ettiği anlatılır. Sözcük olarak “kutlu nesne” anlamındadır. Köşgük ve çom tabirleri, nazarlık demektir. Bizdeki nazar inancı, Orta Asya’ya, Şamanizm dönemine kadar gitmektedir.

Geçmişte kötü bakışın, negatif enerjinin insanlara felaket getireceğine inanılmıştır ve günümüzde de nazara inanan insanlar çoktur. Türkler, kötü bakışı engellemek için pek çok nesne kullanmıştır.

At nalı,

Yumurta kabuğu,

Sarımsak,

Kuru diken,

Bez bebek,

Akik taşı,

Çocuk ayakkabısı,

Kaplumbağa kabuğu,

Kurt dişi,

Mercan,

Çörekotu,

Deniz kabukları,

Çakıl taşı,

Hurma çekirdeği

İrili ufaklı mavi nazar boncukları

Ülkemizdeki de nazar değmesinden korunmak için en çok kullanılan nesne nazar boncuğudur. İnsanlar, sevdiklerini ve çocuklarını nazardan korumak için onların üzerine nazar boncuğu takar. Bu boncuklar, göz şeklinde ve küçük olur.

Yetişkinler ise nazar kemerlerinde veya anahtarlıklarında nazarlık taşır ve daha büyük boyutlu olan nazar boncukları ise mekân süsü olarak yer alır. Evleri ve iş yerlerini korumak amacıyla duvarlara büyük nazarlıklar asılır. Özgün ve doğal nazar boncukları, Ege Bölgesi ve Anadolu’nun kimi köylerinde geleneksel şekilde üretiliyor.

Nazar Boncuğunun Yapımı

Temel maddesi cam olan nazar boncuklarının yapıldığı fırın sıcaklıkları 600-800 derece arasında olmalıdır.

Üreticiler, nazar boncuğu yapmak için fabrikaların hurda camlarından, çöpe atılmış veya kırılmış çeşitli cam ürünlerden ve atık camlardan faydalanır ve bununla birlikte geleneksel nazar boncuğu üreticileri, boyalarını da kendileri hazırlarken, renklendirme için genellikle opal, çinko ve kobalt kullanırlar. Nazar boncuğu yapılırken yararlanılan araçlardan bazıları;

Yan gecek,

Büyük gecek,

Leh,

Merdan

Yan gecek camı toparlarken büyük gecek camı ocağa atar. Leh alevi önlerken merdan boncuklara göz yerleştirmekte kullanılır.

Ocaklarda iyi verim için çam odunu kullanılır. Kullanma amacına göre boyutları değişen kutulara cam parçaları yerleştirilir. Ateş yeterli kıvama ulaşınca büyük gecek denen kürekle cam parçaları ocağa atılır ve ocaktaki bölmelere, ne türde nazar boncuğu yapılacaksa, ona uygun renkte cam konduktan sonra bir müddet beklenir ve renklendirmeye başlanır.

Camların erimesi ve boyalarla karışması yaklaşık 2 saat sürer ve ardından, tüketicinin isteğine göre biçimlendirmeye başlanır. Nazar boncuklarının çeşitleri bulunur.

Mavi renkli küçük boncuklara kuzu boncuğu; hayvanların eyerlerine takılan boncuklara saraç denmesinin yanı sıra nazar boncukları, biçimlerine göre de isimlendirilir: Uçan daire, gözlü zar, yumurta.

Nazar Boncuğu Hakkında Olumsuz Düşünceler

Çoğu kültürde ve dinde, kötülüklerden korunmak için güçlü bir tılsım olduğu edilen nazar boncuğunun, Türkiye’de de ‘kem gözlere’ karşı korunmak amaçla kullanıldığını belirtmiştik.

Olumsuz düşüncelere örnek verecek olursak, Dabbe serisinin filmlerinden birinde bu konuyu işleyen Yönetmen Hasan Karacadağ ise şöyle konuşuyor: “Nazar ve büyü İslamiyet’e göre haktır. Bilim de artık bunu kabul etmiştir.

Psikokinezi denilen; bakışlardan yayılan zararlı elektromanyetik dalgaların insan ve hayvanlar üzerinde etkili olduğu deneysel olarak kanıtlanmıştır. Bazı hayvanların; gözleriyle avlarını hipnoz ederek zayıflattığı, ardından saldırıya geçtiği net olarak gözlemlenmiştir.

Aynı durum insanlar için de geçerlidir. Hz. Muhammed de hadislerinde hem insanların, hem de cinlerin nazar (göz) değdirebildiklerini söylüyor. Ancak bunu önlemek için vücuda takılan herhangi bir obje ve tılsımın işi daha da kötüleştireceğini yine hadislerinde anlatıyor.”

Eski Mısır ve Babil’de nazara inanıldığından bahseden Hasan Karacadağ; o dönemlerdeki yazıtlarda, nazar boncuğu simgesinde gördüğümüz tek gözün şeytanla ilişkili olduğunu belirtirken, Babil’de insanların tapındığı 5’ler tanrısı Hamsa’nın (Fatıma’nın eli olarak bilinir) da nazar boncuğunun çıkış noktası olduğunu söylemiştir.

Kur’an-ı Kerim’de Nazarlık

Nazar boncuğunun kökeni, olumsuz görüşlere göre Eski Mısır muskalarına ve her şeyi gören göz denen Şeytan gözüne dayanır. Kuran’a göre ise nazardan korunmanın yolu, Nas, Felak ve Ayetel Kürsi ayetlerinin okunmasıdır.

Bunun gibi şeyleri, nazara ya da halk dilinde göze iyi gelmesi amacıyla takanlara ve onların göz atması gereken ayetler:

“Gözlerin hain bakışlarını Allah bilir, kalplerin gizlediklerini de… Allah hak ile hükmeder. Onların O’ndan başka yalvardıkları ise hiçbir şeyi yerine getiremezler. Şüphesiz ki Allah hakkıyla işiten ve görendir.” Mümin 19

Rasûlüllah (s.a.s.) “Kim nazarlık takarsa Allah onun işini tamama erdirmesin” (Ahmet b. Hanbel, Müsned, IV, 154) buyurmuştur.

Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed (S.A.V) konuyla ilgili olarak ‘Nazar haktır. Kader ile yarışan bir şey olsaydı, kaderi değiştirirdi’ buyurmuştur.

Bir hadis-i şerifte Sevgili Peygamberimiz Hz. Muhammed (sav): “Kim nazarlık, muska benzeri şeyleri söküp kırar, atarsa, Allah ona köle azat etmiş sevabı verir.” buyurur.